Dat denk je maar
Er zijn paradoxen verzonnen als stijlfiguur, als metafoor. Allegorieën in mythen en sagen zijn vermakelijk vanwege de paradoxen. In de film ‘Back To The Future’ dreigt Marty de prille relatie tussen zijn ouders te verstoren – waardoor hij niet geboren zou worden, een ultieme paradox. Echter, de kosmos kent geen paradoxen en als iets paradoxaal lijkt, komt het omdat je het zegt als een paradox.
Lastig is een paradox die ontstaat wanneer iets indruist tegen een overtuiging. Bijvoorbeeld: je helpt iemand oversteken en die neemt jou dat vervolgens kwalijk. Dat klinkt niet logisch. De overtuiging is immers dat bij helpen dankbaarheid hoort.
Angel van de paradox
In dagblad Trouw (30-3-2019) staat een aangrijpend verhaal van een vrouw die in een gedwongen huwelijk gelukkig is. Dat is een paradox, totdat je het artikel leest. De angel is dat je iets niet weet. Een ander voorbeeld is de paradox dat meer marktwerking, minder concurrentie veroorzaakt. Dat klinkt onlogisch maar je voelt al aan dat je hier iets niet begrijpt. Het valt best te begrijpen: te veel marktwerking leidt ertoe dat de grote spelers de kleintjes overnemen. Teveel van het goede leidt tot paradoxale effecten. Net zoals te veel medicijnen niet leidt tot gezondere mensen. En Queen: “Too much love will kill you.”
Het schoolvoorbeeld van een paradox is de Kretenzer die beweert dat alle Kretenzers leugenaars zijn. Wat niet kan kloppen omdat, als het waar is, deze Kretenzer zelf geen Kretenzer kan zijn en als dat wel zo is, geen leugenaar. Leuk, zo’n paradox.
Paradox detox
Paradoxen zijn nuttig als ze je aan het denken zetten. Maar dan moet je dat wel doen, bij voorkeur door ze te ontkrachten. Stel jezelf de volgende vuistvragen:
1. Is het waar? Is het geen fantasie, veralgemenisering of vooringenomenheid?
2. Wat is het precies, dat je niet begrijpt? Hoe kan je dat te weten komen?
3. Hoe kan je het hetzelfde zo zeggen zodat het wel logisch klinkt?
Bijvoorbeeld de mevrouw die boos was omdat je haar hielp oversteken. Dit was waar maar je begreep niet waarom die persoon boos was. Een kwestie van vragen: de persoon die je hielp oversteken, wilde helemaal niet naar de overkant. Weg paradox.
De vrouw die trouwen moest is gelukkig. Hoezo? Ze werd van haar vrijheid beroofd!. Het is toch waar, lees maar na in TROUW. Daarmee haal je de angel uit de paradox. Het was een moeilijke start maar de crisis is overwonnen. En daar komen vaak de beste relaties uit voort.
Tenslotte de Kretenzer: eerst en vooral een lelijke generalisatie, onwaar, een verzonnen paradox. Leuk om even over na te denken maar het is gewoon onzin.
Denkwerk
Paradoxen leveren mooie verhalen op. Verder zijn ze vooral nuttig als je er kritisch mee omgaat. Een bewering een paradox noemen, ís geen verklaring maar vráágt om een verklaring. Een paradox kan een fout blootleggen. Strijdige wetgeving leidt tot paradoxale richtlijnen die niet zijn op te volgen. Dat is dan waar, goed te begrijpen en je kan het niet logischer zeggen. Dat schreeuwt om oplossingen. Alleen maar goed. Een paradox is een trigger voor een sterke intellectuele emotie. Namelijk: "Huh?”. “Klopt dat wel?”